Konuşmanın Türkçesi
Evet, yazdığımız gibi konuşmuyoruz, konuşmamalıyız. Konuşma dili farklı. Zaten yazdığım gibi konuşmuyorum diyenleriniz olacaktır. Evet çoğumuz böyle yapıyoruz. Peki, ama sözcükleri ve onları oluşturan sesleri doğru mu telaffuz ediyoruz acaba? Bu bölümde harflerin bir araya gelip sözcükleri oluşturduğunda ne gibi değişikliklere uğradığı, diksiyon kurallarına ve dilimizin fonetiğine uygun nasıl seslendirilmesi gerektiği anlatılıyor. Türkçede ünlü seslerin farklı söylenişleri, nerelerde, ne gibi değişikliğe uğradıkları da bu bölümün bir parçası.
Bu kategori dört bölümden oluşmaktadır.
1. SÖYLEYİŞ ÖZELLİKLERİ
SÖYLEYİŞ ÖZELLİKLERİ
Kliplerde anlatılan dilimizin söyleyiş özellikleri burada yazılı olarak yer alıyor. Konuyla ilgili çalışma metinleri ile seslendirmeleri de hemen bu yazının altında. İsterseniz metni bilgisayarınıza indirebilir ya da çıktısını alabilirsiniz.
YUMUŞAK “G”
Sessizler grubunun yarı ünlü sayılan, konuşurken kullanmadığımız bir harfi; yumuşak G.
Yazarken kullanırız ama konuşurken diğer harfler gibi bir sese dönüşmez. Sözcük içinde bulunduğu yere ve yanındaki ünlülere göre okunuşu değişir.
İki aynı ünlünün arasında ya da hece sonunda bulunuyorsa ken….
Şimdi sessizler grubunun yarı ünlü sayılan, konuşurken kullanmadığımız bir harfindeyiz. Yumuşak G.
Yazarken kullanırız ama konuşurken diğer harfler gibi bir ses olarak ağzımızdan çıkmaz. Böyle olunca yani sese dönüşmediğinde bir boşluk yaratır mı? Yaratmaz. Ne olur peki? Çeşitli şekillerde doldurulur “yumuşak g’nin” yeri.
İki aynı ünlünün arasında ya da…..
Türkçe yazıldığı gibi okunan bir dildir diye öğretilir hep. Doğru, her ses nasıl yazılıyorsa öyle okunur. “ş” yazarız “ş” okuruz, “ç” yazarız “ç” okuruz. “Ş” okuyabilmek için başka dillerde olduğu gibi birden fazla sesi bir araya getirmeyiz. Ama sıra konuşmaya ya da okumaya geldiğinde birleşip kelimeleri oluşturan o seslerin farklı söylendiği haller vardır. Bunlara göz…..
“y” kaynaştırma sesinin ünlülerde meydana getirdiği daralmayı gördük. “y” sesi başka eklerde de yapar aynı darlaştırma işini.
“-a,-e,-an,-en,-arak,-erek” ekleri gene sonu ünlüyle biten yüklemlerle birleşiyorsa, kendinden önceki ünlüyü daraltır.
bekleye(bilmek) bekliye(b….
2. ÜNLÜLER / SÖYLENİŞ FARKLILIĞI OLANLAR
ÜNLÜLER / SÖYLENİŞ FARKLILIĞI OLANLAR
Bu derste ünlüler ve söylenişleri yer alıyor. Üç başlığa ayrırdık ünlüleri. Çalışma metni ve seslendirmesi “Ünlüler – Söyleniş Farklılığı Olmayanlar” dersinin altında.
Ünlüler ünsüzlerin aksine hiçbir engelle karşılaşmadan çıkarlar. Gene ünsüzler gibi başka bir sese de ihtiyaçları yoktur söylenebilmek için. Dolayısıyla söylenişleri kolaydır. Ancak bazı ünlüler Türkçeye yabancı dillerden giren sözcükler nedeniyle farklı söylenir. Türkçenin asıl seslerinde ince ya da uzun okunan ünlü yoktur. Uzun ya da ince ünlüler sadece dilimize yabancı dillerden geçen sözcük…..
Ünlüler ünsüzlerin aksine hiçbir engelle karşılaşmadan çıkarlar. Gene ünsüzler gibi başka bir sese de ihtiyaçları yoktur söylenebilmek için. Dolayısıyla söylenişleri kolaydır. Ancak bazı ünlüler Türkçeye yabancı dillerden giren sözcükler nedeniyle farklı söylenir. Türkçenin asıl seslerinde ince ya da uzun okunan ünlü yoktur. Uzun ya da ince ünlüler sadece dilimize yabancı dillerden geçen sözcüklerde görülür. Hangi söz…..
Sıra “e” sesinde. “e”
Bu ünlüde başka türlü bir ayrım çıkıyor karşımıza. O da açıklık ve kapalılık… Dilimizde açık ve kapalı olmak üzere iki çeşit “e” sesi var.
Açık e
Söylenişi ağzın ön kısmındadır. Dil damağa doğru hafif yükselir.
EvEt -hEr – Edirne – Elaz…..
“O” sesinde sıra. Tıpkı “a” gibi iki farklı söylenişi var.
Kalın “o”
Kalın “a” sesiyle benzer biçimde söylenir. Dil geride hafif damağa doğru yükselir. “o” sesinde dikkat edilmesi gereken, dudakların tam bir yuvarlak yapmasıdır. Bunun için de çenenizin aşağıya inmesi, açılması gerekir. Bu hareketi yapmazsanız “o” se….
“u” sesindeyiz.Yine kalın ve ince, iki türlü söylenişi var.
Kalın “o”nun söylenişi kalın “a” ve kalın “o” gibidir. “o” dan farkı çenenin daha kapalı olması ve dudakların daha büzülmesidir.
ulak – ucuz – uzun – ulus – uyku – uslu – ummak – ulamak – suç – ulu – ufuk – unv….
3. ÜNLÜLER / SÖYLENİŞ FARKLILIĞI OLMAYANLAR
ÜNLÜLER / SÖYLENİŞ FARKLILIĞI OLMAYANLAR
Söyleniş farklılığı olmayan ünlülere gelince;
“ı” ve “i” seslerinin söylenişleri birbirine benzer. Her ikisinde de dudaklar iki yana doğru açılır.
Ancak “ı” sesinde dil ağzın arkasına toplanırken, “i” sesinde ağzın iki yanına dayanır.
ılgaz – ılık – ıssız – takım – ılgın – ısırmak
izin – ilik – ilim – içmek – işporta – ik…
Söyleniş farklılığı olmayan ünlülere de göz atalım. Yine her sesle ilgili hece ve tekerleme çalışmaları var.
ı – i -ö – ü
“ı” ve “i” seslerinin söylenişleri birbirine benzer. Her ikisinde de dudaklar iki yana doğru açılır.
Ancak “ı” sesinde dil ağzın arkasına …..
4. ÜNLÜLER/UZUN OKUNANLAR
ÜNLÜLER / UZUN OKUNANLAR
Buraya kadar bazı ünlülerde açıklık, kapalılık, kalınlık incelik gibi söyleyiş farklılıklarını gördük.
Şimdi ünlü seslerde başka değişikliklere değineceğiz. Bu bir ünlünün bulunduğu kelimeye göre uzun okunması. Bu uzunluk ünlü sesin çıkış noktasında bir değişiklik meydana getirmez, sadece sesin söyleniş süresini uzatır. Bunlar “uz…..
Buraya kadar bazı ünlülerde açıklık, kapalılık, kalınlık, incelik gibi söyleyiş farklılıklarını gördük.
Şimdi ünlü seslerde başka değişikliklere değineceğiz. Bu değişiklik bir ünlünün bulunduğu kelimeye göre uzun oku…..
Bir de kelime başında bulunan “bi” eki vardır. Farsçadan dilimize geçmiştir ve sözcüğe olumsuz anlam verir. Türkçedeki “-sız” ekiyle aynı anlamdadır. “bi” ekindeki “i” de uz….