Vurgu-Sözcük Vurgusu
Bu bölümde Türkçede sözcük vurgusunu anlatacağız. Konuyla ilgili çalışma metni ve seslendirmesi sayfanın altında yer alıyor.
Sözcüğün bir hecesinin diğer hecelere göre daha baskılı söylenmesi hece vurgusunu oluşturur. Cümle vurgusunun aksine sözcük vurgusu bizim seçimimize bağlı değildir. Kurallarla belirlenmiştir.
Türkçede sözcük vurgusu çoğunlukla son hecededir.
Bir kelimeyi ele alarak görelim.
kaLEM
Vurgu son hecede.
Sözcükler ek aldıkça vurgu yine son heceye yani yeni gelen eke kayar.
kaLEM -kalemLER – kalemleRİM – kalemleriMİ – kalemlerimDEN
balKON -balkonDA – balkonDAN – balkondaKİ – balkondakinDEN
Gördüğünüz gibi sözcükleri kendi istediğimiz gibi seslendiremiyoruz. Eğer öyle yaparsak kulak tırmalar, yadırganır ve konuşmamızda yanlış, hoşa gitmeyen bir melodi oluşur. Dilin genel konuşma ezgisi içinde bu tip sözcüklerde pek hata yapmayız. Ancak durum bazı sözcüklerde biraz değişiyor, hata yapma olasılığımız artıyor. Örneğin yer adlarında.
İki heceli yer adlarında vurgu her zaman ilk hecededir.
İZmir -ÇOrum – BURsa
Diğer örneklerde vurgu yerini siz bulun.
SAMsun -PAris – BURdur – Sİvas – BOlu – MERsin – Sİnop – LONdra – İZmit – ŞIRnak – MARdin
Bazı yer adları aynı yazımla ad ya da sıfat olarak dilimizde vardır. O zaman anlamı ayırt etmek için tabii ki vurgu yeri değişir, son heceye kayar.
ORdu -orDU AYdın – ayDIN
BODRum -bodRUM MIsır – mıSIR
KARtal -karTAL AĞrı – ağRI
Kİraz -kiRAZ TOkat – toKAT
AVcılar -avcıLAR EŞme – eşME
Bazılarını cümle içinde kullanalım.
AğRI dayanılmaz.
AĞrı’da bulunan AĞrı dağı TÜRkiye’nin en yüksek dağıdır.
Yalanını bir toKAT gibi yüzüne vurdum.
TOkat 1923 yılında il olmuştur.
Yer adı eğer iki heceden fazla ise vurgu güçlü heceye sürülür. Güçlü hece kapalı olan yani sonu sessiz harfle biten ya da harf sayısı fazla olan hecedir.Ancak bu tanıma uysa bile yer adlarında son hece hiçbir zaman vurgulu hece olmaz.
IsTANbul– Son harfi sessiz harf, kapalı hece ve hem de harf sayısı fazla.
ANkara– Tüm hecelerin harf sayısı aynı ama ilk hece kapalı, yani sessiz harfle bitiyor.
Başka örnekere bakalım.
AntTALya – IsPARta – TUNceli – TeKİRdağ – ARdahan – ErZİNcan – ERrzurum – EDİRne – SiLİFke -KAStamonu – MARmara
SÖZCÜK VURGUSU (Ses dosyası metni)
Bu metinde daha çok yazımları aynı ama türleri dolayısıyla anlamları farklı sözcükler bulacaksınız. Bu sözcüklerle birlikte diğer söyleyiş kurallarıyla vurgu inceliklerine dikkat ederek okumaya çalışın. Doğru söylenişler için metnin seslendirmesine dinleyebilirsiniz.
Karşısındaki kalabalıkta Aydın’dan gelen aydın profesörler, Tokatlı Osmanlı tokadı ustaları, orduya yazılmak isteyen Ordulu gençler, bodrum katında doğan Bodrumlu çocuklar, denizli şehir özlemi duyan Denizlili bir aile, çektikleri ağrıları Uşaklı uşaklar tutarak gidermeye çalışan Ağrılı ihtiyarlar vardı. Çarşamba günü Samsun Çarşamba’ya, Perşembe günü Ordu Perşembe’ye dönmesi gereken öğrenciler, on sekiz kişilik Kırgızistan, Moğolistan ve Pakistan’dan gelen kafile, mısır tarlalarını
bırakıp gelen Mısırlı tarımcılarla beraber, sesleri en ıraktan bile duyulabilen Iraklı Türkmenler ona heyecanla bakıyordu. Biraz daha arkalarında Çeşme’den gelen çeşme tamircileri, Konak’ın konaklarda büyümüş yerlileri, en sevdiği yiyecek menemen ve kiraz olan Menemenli ve Kirazlı çocuklar, mavi bayraklı bir sahil isteyen Bayraklılı aileleri görüyordu. İstanbullular da elbette oradaydı. Ellerinde büyük Afganistan halılarıyla oturan Büyükadalıların hemen yanında omuzlarındaki heybeyle dikkat çeken Heybeliadalılar da vardı. Sirkeci Garında sirkeci dükkânı olan bir aile, kartal bakışlı Kartallılar, balat besteleyen Balat semti ile şarjı biten fenerlerini kullanamayan Fenerbahçe taraftarı Fener semti sakinleri, İncirli’nin taze incirlerini getiren on bir çiftçi de orada boy gösteriyordu. Ankara’dan gelen misafirler arasında Elmadağlı dağ elması çiftçileri, kurtuluşu demokraside arayan Kurtuluşlu işçiler, tatil sitelerine mobilya dağıtımı yapan Siteler esnafı, elli yıldır oraya temelli yerleşmiş Temelli’nin ileri gelenleri, ulusuna fazlasıyla sadık Ulus semtinin delikanlıları ve her gece uyumadan önce yıldızları izleyen Yıldızlı çocuklar bulunuyordu.
Konak, Kiraz, Bayraklı: İzmir’in ilçeleri.
İncirli: İstanbul’un Bakırköy ilçesinde bir semt.
Siteler: Ankara’nın Altındağ ilçesine bağlı mobilya dükkânlarının yerleştiği bir semt.
Temelli: Ankara’nın Sincan ilçesinde bir semt.
Kurtuluş, Yıldız: Ankara’nın Çankaya ilçesine bağlı iki semt.