D E R S L E R

Ünluler Söyleniş Farklılığı Olanlar A

Ünluler Söyleniş Farklılığı Olanlar E

Ünluler Söyleniş Farklılığı Olanlar O

Ünluler Söyleniş Farklılığı Olanlar U

Ü N L Ü L E R-S Ö Y L E N İ Ş F A R K L I L I Ğ I O L A N L A R

Ünlüler / Söyleniş Farklılığı Olanlar

Bu derste ünlüler ve söylenişleri yer alıyor. Üç başlığa ayırdık ünlüleri. Tekerlemelerle çalışma metni ve seslendirmesi “Ünlüler – Söyleniş Farklılığı Olmayanlar” dersinin altında.

Ünlüler ünsüzlerin aksine hiçbir engelle karşılaşmadan çıkarlar. Gene ünsüzler gibi başka bir sese de ihtiyaçları yoktur söylenebilmek için. Dolayısıyla söylenişleri kolaydır. Ancak bazı ünlüler Türkçeye yabancı dillerden giren sözcükler nedeniyle farklı söylenir. Türkçenin asıl seslerinde ince ya da uzun okunan ünlü yoktur. Uzun ya da ince ünlüler sadece dilimize yabancı dillerden geçen sözcüklerde görülür. Hangi sözcükte ne çeşit ünlü bulunduğunu bilmek konuşmanın doğruluğu açısından önemlidir.

“a” 

Söylenişte iki çeşit “a” sesi vardır. Biri öz Türkçeye ait “kalın a” sesi, diğeri yabancı sözcüklerle dilimize yerleşen “ince a” sesi.

Kalın “a” söylenirken dil geriye doğru hafif yükselir. Çene açılır.

aba – Adana – Ankara – adam -aç – ana – avuç – armut – kar – kara – yavuz – kalem – hala – kalp avutmak – yakalamak

Adam adamı bir kere aldatır.

Ağlarsa anam ağlar, kalanı yalan ağlar.

İnce “a” ise kalın “a” ya göre daha önden söylenir. Yani dil geriden değil daha ortadan yukarıya doğru yükselir.

Anne – fakAt – kÂr – lAle -lAf – Adem – kÂğıt – hAttA – kAlp -lAzım – hÂl – hÂlbuki – hÂlÂ

lAke lAcivert – lAstik – bilAkis -bilAnço – bilArdo – imlA -imkÂn – lAme

Âlim Ahmet, âşık Ayşe, cahil Cahit ve katil Kâmil kabahatli kâtibe nasihat ettiler.

“e”

Bu ünlüde başka türlü bir ayrım çıkıyor karşımıza. Dilimizde açık ve kapalı olmak üzere iki çeşit “e” sesi var.

Açık “e” ‘nin söylenişi ağzın ön kısmındadır. Dil damağa doğru hafif yükselir.

evet –  her – Edirne – Elazığ – ekmek – emek – bebek – bölge – bel – Belçika – Ege – erdem

erken haber

Evet, benim edepli, eğitimli, efe beyefendim.

Egemen edepsizse, edepsizlik egemendir.

Kapalı “e”, açık e ye göre daha önden söylenir. Söylerken ağzınızın açılmayıp kapalı kalmasına dikkat edin. “e” sesi dudaklarınızın hemen gerisinden çıksın. Örneklerde “e” seslerinin üzerlerindeki işaret kapalı söylendiğini gösteriyor.

méndil – bénzin –  hémşi:re – gécé – élbise – péncéré – téncéré – génç – élli     kéndi – témmuz zéngin – şémsiye – dénk –  yém –  dénge – énzim – én – émmi – hém – rénk –  bélli –  béllEk -kalem – él – éldiven  – önémli ként – semt 

Gécé péncérédéki tékir kédi kéndi téncérésindéki éti yédi.

Génç gébé, çéngi çErçilérin kéndi Evlérindéki néşélérini péncérédEn izlErkEn ézik ézik EtkilEndi.

̕El éli, tEl téli, sEl séli sévsE, él élé dErvişé hEp él vErsE.

“o” 

“o” sesinin kalın ve ince olmak üzere iki farklı söylenişi var.

Kalın “o” söylenirken, dil geride hafif damağa doğru yükselir. “o” sesinde dikkat edilmesi gereken dudakların tam bir yuvarlak yapmasıdır. Bunun için de çenenizin açılması gerekir. Bu hareketi yapmazsanız “o” sesi “u” gibi çıkar.

olta – oda – okur –  ozan – orman – orta – otlak – odun – olgun – okul – olanak

olmak – omuz – ocak

Olmaz olmaz deme, olmaz olmaz.

Okmeydanı’ndan Oğuzeli’ne otostop yap, Oltu’da volta at, olta al.

İnce “o” kalın “o” ya göre daha ileriden söylenir. Dilimize yabancı sözcüklerle girmiştir. Yanına geldiği ünsüzle birlikte dil damağın daha ön, dişlere yakın kısmına dokunur.

nosyon – nota – losyon –  nohut – lokomotif – not – normal

Sonu (-loji) ve (-log) ekiyle biten bütün kelimelerde bu ek “ince o” ile söylenir. Ancak günümüzde kalın söylenmesi çok yaygın.

Alkolik lort lokantanın locasında lokumları lokma lokma yuttu.

Lobutları loş locasında losyonlayan normal lort, losyoncunun lokantasındaki nohutlarla lokumları karıştırdı.

“u”

“u” sesinin kalın ve ince olmak üzere iki türlü söylenişi var. Kalın “u” nun söylenişi kalın “a” ve kalın “o” gibidir. “o” dan farkı çenenin daha kapalı olması ve dudakların daha büzülmesidir.

ulak – ucuz – uzun – ulus – uyku – uslu – ummak – ulamak – suç – ulu – ufuk – unvan

Uluorta utanmazlıklarla umumu usandıranlar uslandılar.

Unkapanı’nda uğradığı uğursuzluktan upuzun uzandı.

İnce “u”, kalın “u” dan daha ileride biçimlenir. Bu ses de dilimize yabancı sözcüklerle girmiştir.

lumbago – lunapark – lup – numara – hükû:met – numu:ne – ulvi: – ulu:fe – billur mamul – bulûğ – meskûn – sükût – usul

Hükûmet üyeleri ulufe dağıttı.

Günümüz Türkçesinde bazı kelimelerdeki ince “u” sesi artık kullanımdan kalkmış ve “ü” ye dönmüştür.

lütfen – gü:ya – rü:ya – hülya – lüzum – lügat – lütuf