Ünlüler-Uzun okunanlar i-u ve ek alınca uzayanlar
Bir de kelime başında bulunan “bi” eki vardır. Farsçadan dilimize geçmiştir ve sözcüğe olumsuz anlam verir. Türkçedeki “-sız” ekiyle aynı anlamdadır. “bi” ekindeki “i” de uzun okunur.
bi:tap – bi:gâne – bi:günah – bi:çare – bi:haber – bi:kes – bi:karar – bi:taraf – bi:vefa
Bu sözcüklerdeki “i” seslerini kısa okursak “r” sesi düşmüş “bir” kelimesi olarak algılanabilir.
“u” nun uzun okunduğu örnekler;
numu:ne – ucu:be – uluf:e – umu:mi – memnu:niyet – mecbu:ren – huku:ken – huku:ki kanu:nen – kanu:ni Cumhu:riyet – hükû:met – usu:len
Bu kelimelerin bazılarının ancak sesli harfle başlayan bir ek aldıklarında uzadıkları görülür. Yani yalın halde söylenişlerinde günümüzde kısadırlar.
umum – memnun – mecbur – hukuk – kanun – usul
umu:mu – memnu:niyet – mecbu:ren – huku:kun – kanu:ni: – usu:len
Aynı durum yani yalın halde kısa okunup sesli harfle başlayan ek aldıklarında uzama hali “a” ve “i” için de geçerlidir.
din -di:nen – di:ni:
cevap -ceva:ben -ceva:bi
devam -deva:mı – deva:m etmek
imal -ima:lat – ima:l etmek
ima:lat – ima:la:tı
ısrar -ısra:r etmek
mürettebat -müretteba:tı
