Bir Fiil Alabilir miyim? İki Olmasın Lütfen!

Hani çocukken dinlediğimiz şarkıların sözlerini tam anlayamazdık da kendimize göre doldururduk o anlamadığımız yerleri. Tuhaf, anlamsız bir şey çıkardı ortaya tabii. Sonra yaşımız ilerlediğinde o sözlerin bizim uydurduğumuz gibi olmadığını  hayretle fark ederdik. Ama illa ki fark ederdik o anlamsızlığı.

“Satışta, üretimde bir fiil çalışıyorlar.”

Bu cümle de bence tıpkı böyle. Bir gazetede yayımlanan röportajdan alıntı. Ama o eski şarkılarda olduğu gibi doğrusunu fark etmek mümkün olmamış anlaşılan ki, çok sık yanlışa rastlanıyor “bilfiil” sözcüğünün söylenmesinde, yazılmasında.

Bu kelimede sık hata yapılması hiç şaşırtıcı değil. Çünkü bize ait değil, yani Türkçe değil.  Arapçadan gelmiş dilimize. Ve üç ayrı unsurun birleşmesiyle oluşmuş.

“Bi-” Arapçada bir ön ek. “İle” anlamı katıyor sözcüğe. İzleyenler hatırlar, uzun okunan ünlüleri anlattığım videoda bir başka ön ek vardı. Farsçadan gelen ve uzun okunan “bi-”.

İkisi farklı. Sözcüğe kattığı anlam ve okunuş açısından. Bu yazıya konu olan “bi-” kısa okunuyor.

“El-”, yine bir ön ek. Sözcüğü belirli duruma getiriyor. Sadece “L” sesi dile geliyor söylenişte.

Son olarak da “fiil” kelimesi eklenmiş bu iki ön ekin ardına. Bunu biliyoruz sanırım. Yapılan iş, eylem anlamında.

Üçü birleştiğinde çıkan sözcük ise “fiili olarak” “fiilen”, “iş olarak”, “iş edinerek” anlamında. Ne yazık ki Türkçede tek bir sözcükle karşılayamıyoruz bu anlamı. Ya yazdığım, aynı anlama gelen sözcükleri kullanacağız ya da bizzat kendisini. Aradaki “L” sesini “R” ye dönüştürmeyeceğiz yani.

Bakın, “bizzat” kelimesi de aynı şekilde türetilmiş. İki ön ek ve “zat” kelimesinin birleşmesiyle. Bu kelimede “el” takısının nereye gittiğini merak etmeyin. Onu anlatmak daha geniş bir Arapça dersi vermeyi gerektiriyor, hem de bize lazım bir bilgi değil.

Başka hangi sözcükler var bu şekilde türeyen ve dilimize geçen? “Bilcümle”; bütün, toplu olarak, “bittabi”; doğal olarak, elbette, “bilmuka:bele” (a uzun); karşılık olarak, “bilhassa”; özellikle, “bilumum”; bütün, hepsi, “bittecrübe”; tecrübe ile. Örnekleri çoğaltmak mümkün ama sık kullandıklarımız bunlar denebilir.

Bir de “bila-” ön eki var Arapçadan dilimize geçen. O da başka bir yazının konusu olsun.