O ÖYLE SÖYLENMEZ
Direkt
Biri sokaktaki elektrik direği ya da “Top direkten döndü.” cümlesindeki direk, kale direği. Ya da evin direği, mecazen kime güvenip sırtımızı yasladıysak o…
Diğeri Fransızcadan geçmiş dilimize. Direkt, sonunda “t” harfi var. Size adres sorana “Buradan direk gideceksin.” dersek olmaz.
Söylemesi zor, yan yana gelen “k” ve “t” yi. Onun için atıveriyoruz en sondaki sessiz harfi, “direk” yapıyoruz. Bazen de adres soran sözümüzden çıkmasın, asla yan yollara sapmasın diye pekiştiriveriyoruz. “Dimdirek gideceksin.” diyoruz.
Sondaki “t”yi atıp direk yapacağımıza direkt kelimeyi atıverelim ağzımızdan. Türkçesini söyleyelim. Doğru, doğruca, doğrudan doğruya. Yan yollara sapmaması için de yine sıkı sıkı tembihleyebilirsiniz. “Dosdoğru gideceksin.”
Erkân
Bir topluluğun ileri gelenleri, büyükler demek. Düzeltme işareti ile yani şapkalı yazılıyor ve illa ki ince okunuyor. Tek başına kullanımı günümüzde az. “Devlet erkânı” diyoruz örneğin. Günlük kullanımda pek yok dedim ama tarihi filmlerde, dizilerde çıkıyor karşımıza. “Erkânı harp” ya da “erkânı harbiye” gibi. Genç oyuncuları tecrübeli olan rol arkadaşları uyarsa keşke, biliyorlarsa tabii. Kalın değil, o arkadaşımız Erkan. Bu ince olanı, yalın kullanırsanız “a” kısa, sesli harfle birleştiğinde uzun. “Erkânı harp, erkânı harbiye, devlet erkânı”
Mütevazı – Mütevazi
Küçük bir nokta sadece bir tek nokta nelere kadir.
“ı” ile söylerseniz mütevazı olarak, alçakgönüllü anlamında. Nokta koyup “i” ile söylerseniz mütevazi olarak, paralel demek. Dilimizde daha çok bu “ı” ile yazılanı yani alçakgönüllü anlamında olanı kullanıyoruz, ama onu da “i” ile söylüyoruz. Yani alçakgönüllü demek istediğimiz her yerde paralel diyoruz farkında olmadan. Her ikisi de Arapçadan gelmiş.
Ya Türkçesini söyleyelim “Çok mütevazı biri” yerine “Çok alçak gönüllü biri” diyelim. Yok ben dilimde çeşitlilik olsun istiyorum diyorsanız, bu da iyi, güzel bir istek, çünkü Arapçadan da gelse yıllardır bu sözcükler bizimle birlikte, artık Türkçeye aitler, yok saymayalım, kullanalım, ama doğru söyleyelim. “ı” ile “mütevazı”.
Hakkâri -Şikâyet – Hikâye
Erkân gibi ince okunması gerekirken yanlışlıkla kalın söylenen başka “a” lar var. Hakkâri örneğin. O kadar çok kalın kalın “Hakkari” deniyor ki artık doğrusunun bu olduğu zannediliyor. Doğrusu; düzeltme işareti ile yazılması ve ince okunması. “Hakkâri” İlk “a” kalın ikinci “a” ince.
Şikâyet ve hikâye de öyle. Onlar da kalın söyleniyor. Bence yazımını bilir ve uygularsanız doğru da söylersiniz. Düzeltmek için ipucu videoda.
“Unutmayın, dilimizi doğru konuşmak hepimizin sorumluluğu.”
